Vorige week trok het Stuifzand-team samen met erfgoed ambassadeur Tim Emmers naar de Sint-Jobskerk te Schoonbroek (Retie) om het retabel van Sint-Job in beeld te brengen. Hier bieden we een kleine blik achter de schermen!
Een Kempens topstuk
Het Sint-Job Retabel in de kerk van Schoonbroek kan beschouwd worden als een van onze Kempense topstukken. Maar wat is een retabel eigenlijk en wat maakt dit retabel zo bijzonder?
Een retabel is een versierd object dat achter het altaar van een kerk geplaatst wordt. Meestal is het een soort houten kist met daarin rijk gedecoreerde houten beeldjes. Af en toe treffen we ook retabels aan uit steen, maar deze zijn eerder zeldzaam. In dit geval bestaat het retabel volledig uit eikenhout. De sculpturen in de verschillende niches werden beschilderd in diverse kleuren en de kunstenaar maakte ook gebruik van bladgoud.
Retabels vormen een toonbeeld van pracht en praal, maar hadden ook een didactische functie. Ingewikkelde Bijbelse passages werden via retabels uitgelegd aan de ongeletterde bevolking. Het is eigenlijk een soort Christelijk stripverhaal. Het Sint-Jobretabel gaat over het levensverhaal van Heilige Job.
Retabels waren gedurende de middeleeuwen felbegeerde stukken die regelmatig aangekocht werden om het prestige van een altaar te verhogen. Antwerpen vormde (naast Brussel en Mechelen) op internationaal niveau een belangrijk centrum voor de vervaardiging van retabels. Ons Vlaams vakmanschap kan hierdoor tot in de Scandinavische gebieden teruggevonden worden.
Zo’n retabel vervaardigen kost veel tijd en werk. Met de bloeiende internationale markt evolueerde de productie van retabels vanaf het einde van de 15de eeuw naar seriewerk. Meerdere ateliers werkten samen aan een retabel, gefocust op hun verschillende specialisaties. Zo zijn de beschilderde zijpanelen van het Sint-Jobretabel van een andere hand als de houtsculpturen in het centrale gedeelte. Dit retabel werd vervaardigd in Antwerpen, wat aangetoond kan worden op basis van het Antwerpse merkteken, het Antwerps handje, op een van de Sint-Job figuren.
Wat weten we nog over het retabel?
Hoe oud is dat retabel eigenlijk? Wel, dat is niet altijd gemakkelijk te bepalen. We weten niets over de oorspronkelijk opdrachtgever of wanneer en hoe het retabel in Schoonbroek terecht kwam.
Op basis van de klederdracht van de sculpturen, de architecturale elementen in het werk en een aantal stilistische details, kan wel een datering gesuggereerd worden. We vermoeden dat het retabel ontstaan is tussen 1530 en 1542.
Het decoratieve houtsnijwerk bovenaan elke niche, zoals hier ook op de afbeelding te zien, toont aan hoe het retabel gemaakt werd gedurende de overgang van de laatgotiek naar de renaissance. De hemelgewelven van elke niche bevinden zich nog volledig binnen de stijl van de gotiek. Terwijl de dynamiek, emotionaliteit en levendigheid van de figuren eerder aansluiten bij de kenmerken van de renaissance en het maniërisme.
Heilige Job, wie is dat?
Job is een rijke veehandelaar die een enorme hoeveelheid geluk in het leven kent en God ook iedere dag hiervoor dankt.
Ook Satan vangt wind van de man die al het geluk van de wereld lijkt te hebben en krijgt van God toestemming om Jobs geloof te testen. Satan bedelft Job met tegenslag en rampspoed om te testen of zijn geloof in God alleen aanwezig is bij succes en fortuin. Job ondergaat talloze beproevingen, waaronder het verbranden van zijn schapen en knechten, het verliezen van zijn kinderen en tot slot het ontstaan van ‘boze zweren’ op iedere centimeter van zijn lichaam.
Job blijft geloven in God met een sterke standvastigheid en trouw. Als beloning maakt God de vele kwellingen ongedaan en gunt hij Job opnieuw fortuin en voorspoed in het leven.
Het linkse luik van het retabel toont het leven van Job wanneer alles nog goed gaat, met onder andere een scène waarin hij God dankt voor zijn succes. Dit loopt door naar het centrale paneel, waar we zien hoe Satan Jobs geloof op de proef stelt en onheil toeslaat. De kwellingen lopen door in de predella, de drie taferelen onder het centrale gedeelte. Het rechterluik geeft het leven van Job weer wanneer alles weer mee zit. De kwelling is voorbij en Job kent weer succes.
De filmdag in Retie
Gids Leo Wens geeft al jaren met veel enthousiasme alle bezoekers uitleg over het Sint-Jobretabel in de kerk van Schoonbroek. Op vraag van de kerkfabriek trokken we daarheen om Leo en zijn boeiende verhalen in beeld te brengen. Op deze manier kan de kerkfabriek nieuwe gidsen opleiden op basis van Leo’s expertise en kan een stukje Retiese geschiedenis en kennis geborgd worden naar de toekomst toe.
Dat Leo al jarenlange ervaring heeft in het gidsen en een enorm repertoire aan kennis rond het retabel, dat werd meteen merkbaar toen hij begon te praten. Een enthousiast publiek luisterde geïnteresseerd naar elk woord en elke anekdote.
Met een aantal camera’s in de aanslag en de hulp van erfgoed ambassadeur Tim, hebben we zowel het retabel als Leo en zijn verhalen in beeld gebracht. Op basis van detailbeelden en video’s van Leo, zal getracht worden een weergave te bieden van de waarde van het retabel en de kennis daarrond.
Tim had reeds ervaring in fotografie en was enthousiast om aan de slag te gaan in de Sint-Jobskerk. Hier laten we hem kort aan het woord:
“Voor mij was de filmdag in Retie een heel fijne werkervaring: er was voldoende tijd om alles te installeren en als fotograaf kreeg ik ook genoeg kansen om mijn ‘werk’ goed uit te voeren. De belichting van het retabel was uitstekend, en voor meer gedetailleerde foto’s mochten we een ladder in gebruik nemen. Dat maakte het mogelijk om veel mooiere foto’s te maken! De werkomgeving zelf was ook heel aangenaam; er was geen tijds- of prestatiedruk, en ook een lunch was voorzien. Ik vond het fijn om mijn camera na een lange tijd nog eens boven te halen, zeker om zo een uniek retabel vast te leggen!”
Wil je meer weten over onze Erfgoed Ambassadeurs? Of wil je zelf meewerken aan dit soort projecten? Neem dan hier een kijkje!