Begin september 2022 voerde het team van Terra Engineering & Consultancy (Group van Vooren)
gedurende 7 dagen een archeologische opgraving uit te Balen – Molenstraat. Hierbij kwamen
tal van archeologische waarden uit de (Volle) Middeleeuwen aan het licht die ouder blijken te
zijn dan de aanpalende kerk.
Middeleeuwse boerenerf ontdekt!
In de zuidelijke en centrale zone van het onderzoeksgebied werden meerdere Middeleeuwse huisplattegronden teruggevonden waarvan de paalkuilen nog resteerden. Het aardewerk dat in deze paalkuilen werd aangetroffen kon gedateerd worden vanaf de 12de eeuw. Bij het analyseren van de archeologische sporen werd duidelijk dat het vermoedelijk om drie hoofdgebouwen, twee bijgebouwen en een hooimijt gaat. Dit wijst erop dat het gaat om de rand van een Middeleeuws erf, zijnde een boerennederzetting. De kern van het erf zou zich vermoedelijk uitgebreid hebben in zuidelijke richting onder het huidige park achter de Sint-Andrieskerk.
Fig. Overzicht van de opgraving en de aangetroffen sporen (oranje) met aanduiding van de structuren (roze).
Waterputten
Er werden naast de structuren ook twee waterputten en twee greppels aangetroffen die waarschijnlijk in verband staan met de structuren en deel uitmaakte van het erf. Aan de basis van de twee waterputten werd, door de vochtige omstandigheden, nog de goed bewaarde boomstambekisting aangetroffen met Middeleeuwse opvullingslagen op een diepte van 5 m onder het maaiveld.
14C-dateringen van ingezameld houtskool uit de aanwezige structuren en dendrochronologische analyse van de boomstammen zal in de komende maanden een specifieke datering moeten geven voor het erf.
Doorsnede van een Middeleeuwse waterput met aan de basis de zichtbare boomstambekisting.
Sporen van de Balense kruiers?
Het aangetroffen Volmiddeleeuws erf is voornamelijk van belang voor de historische ontwikkeling van Balen. Het erf is de oudst aangetroffen nederzetting in het historisch centrum van Balen dat als een rechtstreekse voorloper van het dorp kan aanschouwd worden. Het is onder andere uit dit erf, en mogelijk ook andere erven in de nabije omgeving, dat het historische centrum zal groeien. De oudst gekende historische vermelding van Balen dateert uit de 13de eeuw. Het is ook in deze eeuw dat de legende van de Kruienaren ontstaat waarbij de kerk van het gehucht Scheps per kruiwagen naar de huidige locatie juist ten zuiden van het onderzoeksgebied wordt gebracht. Vermoedelijk betreft het aangetroffen erf dus de eerste tot dusver gekende bewoningskern van het centrum van
Balen.
Naast de Middeleeuwse sporen werden er ook enkele Postmiddeleeuwse sporen aangetroffen in de vorm van
waterputten en afvalkuilen. Deze sporen hebben mogelijk deel uitgemaakt van de 17de eeuwse of latere woningen die zich zijn gaan vormen langs de Molenstraat.
Foto van het aangetroffen aardewerk in de sporen, aardewerk in de 12de eeuw.
